Giải mã “nghệ sĩ ẩn danh nổi tiếng thế giới” cùng học giả hàng đầu Vương quốc Anh 

Từng được tạp chí TIME vinh danh trong danh sách “100 nhân vật có tầm ảnh hưởng nhất thế giới” bên cạnh Barack Obama, Steve Jobs và Lady Gaga, Banksy – nghệ sĩ đường phố người Anh – vẫn là một ẩn số sau hơn hai thập kỷ sáng tạo.  

Vậy điều gì khiến một nghệ sĩ ẩn danh lại trở thành biểu tượng văn hóa có sức ảnh hưởng vượt ra ngoài khuôn khổ nghệ thuật, và vì sao hàng triệu người trên khắp thế giới vẫn dõi theo một nghệ sĩ mà họ chưa từng nhìn thấy mặt?  

Những câu hỏi đó được Giáo sư Paul Gough giải đáp tại buổi chuyên đề “Banksy: Từ sự nổi loạn đến biểu tượng toàn cầu” do Khoa Truyền thông & Sáng tạo (SoCCI) tại BUV tổ chức. Giáo sư Gough là Viện sĩ từ Học viện Royal West of England và cũng là một trong những chuyên gia nghiên cứu hàng đầu về hành trình nghệ thuật của Banksy. 

  GS. Paul Gough là tác giả của 11 đầu sách nghiên cứu về nghệ thuật thị giác

Sự kiện thu hút đông đảo sinh viên BUV và những người yêu nghệ thuật, mở ra hành trình khám phá cách Banksy sử dụng sáng tạo, châm biếm và trách nhiệm xã hội để vượt qua mọi giới hạn của nghệ thuật truyền thống. 

Giáo sư Rick Bennett, Phó Hiệu trưởng kiêm Phó Chủ tịch BUV, chia sẻ tại sự kiện 

“Thật vinh dự khi được chào đón Giáo sư Paul Gough đến với BUV và lắng nghe những chia sẻ của ông về nghệ sĩ nổi tiếng Banksy. Buổi trò chuyện này không chỉ củng cố mối liên kết giữa BUV và cộng đồng sáng tạo tại thành phố Bristol – nơi khởi nguồn hành trình nghệ thuật của Banksy – mà còn giúp sinh viên BUV đến gần hơn với tinh thần sáng tạo và giá trị văn hoá nghệ thuật toàn cầu,” Giáo sư Bennett cho biết. 

Giới hạn kỹ thuật trở thành ngôn ngữ toàn cầu 

Theo GS. Gough, câu chuyện về Banksy bắt đầu tại thành phố Bristol (Anh) nơi nghệ thuật đường phố từng bị xem là hành vi phá hoại. Không ai biết Banksy là ai nhưng những tác phẩm của ông thì xuất hiện khắp nơi, từ những con phố cổ ở Bristol, bức tường ngăn cách tại Palestine, đến các viện bảo tàng danh tiếng toàn cầu.  

Trong thời đại mà ai cũng đều mưu cầu danh tiếng, thì Banksy lại nổi tiếng bằng cách từ chối danh tiếng. Banksy tìm được tự do sáng tạo bằng cách ẩn mình sau danh tính bí ẩn – một “chiếc mặt nạ” cho phép ông thoải mái thể hiện những vấn đề gai góc mà ít nghệ sĩ dám chạm tới. 

Một trong những điều làm nên dấu ấn của Banksy đến từ việc sử dụng kỹ thuật stencil – phương pháp tạo hình bằng cách phun hoặc quét sơn qua một tấm khuôn đã được cắt sẵn họa tiết hoặc hình dạng mong muốn. Kỹ thuật khuôn in này thường bị đánh giá là kém giá trị và xếp vào loại nghệ thuật bình dân (low art) vì vốn được dùng trong công nghiệp chứ không bắt nguồn từ mỹ thuật. 

GS. Gough chia sẻ về kỹ thuật stencil độc đáo của Banksy

Thế nhưng chính từ giới hạn ấy, Banksy đã tạo nên một phong cách thị giác đầy sức mạnh bằng cách kết hợp các mảng đen trắng tối giản, đôi khi điểm thêm màu đỏ hoặc nâu như một nét chấm phá của cảm xúc và sự phản kháng. “Từ một kỹ thuật từng bị xem là nghệ thuật hạng thấp, Banksy đã nâng tầm nó thành một loại hình sáng tạo mang tầm quốc tế” – GS. Gough chia sẻ.  

Stencil không chỉ giúp Banksy định hình bản sắc cá nhân mà còn giúp ông thực hiện rất nhiều tác phẩm chỉ trong vài phút, đồng thời dễ dàng ‘biến mất’ sau mỗi lần vẽ. Sự chuyển hóa từ kỹ thuật từng bị coi thường thành ngôn ngữ nghệ thuật toàn cầu – thứ nghệ thuật mà bất kỳ ai, ở bất kỳ đâu, cũng có thể hiểu và cảm nhận – cũng chính là thông điệp sâu sắc dành cho sinh viên BUV về khả năng biến giới hạn sáng tạo thành tiềm năng nghệ thuật.  

Buổi chuyên đề thu hút những bạn trẻ đam mê nghệ thuật và sáng tạo 

Nghệ thuật là tiếng nói của cộng đồng  

Mỗi khi một bức tường mới mang chữ ký của Banksy xuất hiện, hàng trăm người đổ về chiêm ngưỡng, chụp ảnh và chia sẻ, biến nó thành sự kiện văn hóa của cộng đồng. Banksy kết hợp hình ảnh đơn giản với ý tưởng sâu sắc, và mọi tác phẩm đều chứa yếu tố thời điểm và địa điểm chính xác, khiến người xem cảm thấy như được tham dự vào một sự kiện chứ không chỉ là một bức tranh.  

“Banksy không làm marketing. Chính khán giả là người làm điều đó cho ông.” GS. Gough nhấn mạnh.  

Banksy xem khán giả là một phần của tác phẩm – những người hoàn thiện thông điệp bằng cách tham gia, phản ứng và lan tỏa. Chính điều này khiến nghệ thuật của Banksy trở nên “sống” và có sức ảnh hưởng vượt khỏi phòng triển lãm truyền thống. 

Không chỉ dừng lại ở những tác phẩm mang tính biểu tượng, Banksy còn thể hiện tinh thần nhân văn qua những hành động xã hội mang tính nghệ thuật sâu sắc. Năm 2020, ông mua lại một tàu hải quân cũ của Pháp, sơn màu hồng toàn thân tàu và đặt tên Louise Michel, lấy cảm hứng theo tên nhà hoạt động nhân quyền và nữ quyền. Con tàu được vận hành để chuyên cứu hộ người di cư gặp nạn trên Địa Trung Hải.  

Nghịch lý kinh doanh trong nghệ thuật Banksy 

Là một nghệ sĩ đường phố hoạt động ngoài khuôn khổ pháp lý, Banksy dường như phủ nhận mọi mô hình nghệ thuật thương mại và kiên quyết từ chối hợp tác với các phòng trưng bày, giới đấu giá hay học giả. Ông từng châm biếm giới đấu giá bằng hành động kinh điển: ngay sau khi bức Girl with Balloon được bán với giá hơn 1,4 triệu USD tại Sotheby’s, tác phẩm lập tức tự cắt vụn trước mặt toàn bộ khán phòng. Thế nhưng, trớ trêu thay, chính khoảnh khắc ấy lại khiến giá trị tác phẩm tăng gấp đôi. 

Dù phản đối thương mại hóa nghệ thuật, Banksy lại rất tỉnh táo trong việc kiểm soát quyền sở hữu trí tuệ và định giá tác phẩm của mình. Ông tự xây dựng một hệ thống kinh doanh độc lập, phát hành các bản in giới hạn của những tác phẩm nổi tiếng đi kèm chứng chỉ xác thực để bảo đảm nguồn gốc và giá trị sưu tầm. 

Banksy tạo nên một thị trường riêng để giá trị nghệ thuật phản kháng vẫn có giá trị, nhưng không đánh mất tinh thần tự do và tiếng nói xã hội ban đầu. Đây chính là nghịch lý thú vị nhất trong sự nghiệp của ông, và cũng là bài học quý giá dành cho thế hệ trẻ: sáng tạo và chiến lược có thể song hành, nếu người nghệ sĩ biết làm chủ giá trị của chính mình. 

Sự kiện mang đến trải nghiệm học tập thực tiễn cho sinh viên ngành Sản xuất Phim và Truyền thông (FMP) khi trực tiếp ghi hình và biên tập tư liệu sự kiện 

Không chỉ dừng lại ở việc khám phá một hiện tượng nghệ thuật, buổi chia sẻ của GS. Paul Gough còn giúp sinh viên nhận thức sâu hơn về vai trò của sáng tạo trong xã hội. Đây là buổi chuyên đề đầu tiên tại Việt Nam về nghệ sĩ Banksy và nghệ thuật đường phố đương đại, mang đến cho sinh viên cơ hội được học hỏi trực tiếp từ học giả hàng đầu thế giới trong lĩnh vực nghệ thuật.